Een chronische ziekte heeft vaak invloed op het seksleven. Omdat de praktijkondersteuner chronisch zieken zo regelmatig ziet, is zij mogelijk de aangewezen persoon om ook naar dat aspect van ziekte te informeren en zo nodig hulp te bieden. Informeer je op eigen initiatief hiernaar als praktijkondersteuner? Kunnen patiënten bij jou terecht met hun vragen en zorgen? Heb je zelf genoeg kennis? In deze artikelenserie gaat Tijdschrift voor praktijkondersteuning in op een aantal aspecten van seksualiteit bij patiënten met een chronische ziekte. In eerdere afleveringen ging het over praten over seks en seksualiteit, seksuologische basiskennis, erectieproblemen, het effect van medicijnen op seks, seks bij astma/COPD en seks bij diabetes. In deze aflevering behandelen we de effecten van een aantal hartproblemen op seks. In volgende nummers besteden we aandacht aan seks na een herseninfarct en bieden we de praktijkondersteuner handvatten om seksuologische problematiek aan te pakken. Ook geven we inzicht in de werkwijze van de seksuoloog.
De kern
- Veel patiënten met hartproblemen zijn bang om tijdens de seks een hartinfarct te krijgen.
- Ook de partners van hartpatiënten zijn bang voor problemen tijdens de seks.
- Als een patiënt stevig kan wandelen of twee trappen kan oplopen, is ook seksuele activiteit mogelijk.
- Bij mannen met erectieproblemen die ook nitraten gebruiken, is de moderne orale erectiebevorderende medicatie absoluut gecontra-indiceerd.
We gaan deze keer in op de invloed van hartproblemen op seks: seks na een hartinfarct, na een hartoperatie en bij hartfalen. Ga ermee aan de slag als je je competent voelt. Signaleer je een probleem waarmee je niet verder kunt, verwijs dan door naar de huisarts. Een hartinfarct, hartoperatie of hartfalen zijn voor je patiënt ernstige levensbedreigende situaties. Als praktijkondersteuner kom je patiënten niet zo vaak tegen in de acute fase van hun hartproblemen. Je spreekt ze meestal als de ergste schrik achter de rug is en ze hun gewone leven weer proberen op te pakken. Dan komt vaak ook de zin in seks terug. Dat is dus meteen een goed moment om het onderwerp seksualiteit aan te kaarten. Een hartziekte kan gevolgen hebben voor een relatie. De partner neemt soms taken van de patiënt over, waardoor rolpatronen binnen de relatie kunnen veranderen. Het kan zijn dat de patiënt minder activiteiten buitenshuis onderneemt, waardoor er spanningen binnen de relatie kunnen ontstaan. Depressieve gevoelens komen vaker voor bij hartpatiënten. Dit alles kan gevolgen hebben voor intimiteit en seksualiteit.
Hoe belastend is seks voor het hart?
Veel patiënten met hartproblemen zijn bang om tijdens de seks een hartinfarct te krijgen en dood te gaan. Ook de partner heeft vaak deze zorgen en vraagt zich af of seks weer mogelijk is. Belangrijk is om je te realiseren dat de fysieke inspanning van seks vergelijkbaar is met bijvoorbeeld werken in de tuin, twintig minuten wandelen of twee trappen oplopen in een stevig tempo. De fysieke belasting van seks valt dus nogal mee. De gezamenlijke cardiologen hebben in de zogeheten Princeton-consensus (kader 1) met elkaar besproken welke groepen patiënten geen verhoogd risico lopen tijdens de seks. Valt je patiënt niet in deze groep, overleg dan eerst met de huisarts wat de mogelijkheden zijn voor seksuele activiteiten. In onze vorige aflevering over diabetes bespraken we al wat er bekend is over het effect op seks van de cardiovasculaire risicofactoren en gebruikte medicatie.1 We bespreken nu een aantal hartaandoeningen.
Kader 1 Princeton-consensus Laag risico
Seksuele activiteit leidt niet tot een significant cardiaal risico in de volgende gevallen.
- Geen hartklachten, met minder dan drie risicofactoren voor coronair lijden.
- Milde, stabiele angina pectoris.
- Na succesvolle coronaire revascularisatie (door stent, coronary bypass).
- Post infarct (meer dan 6-8 weken).
- Milde klepaandoening.
- Hartfalen (NYHA-klasse 1).
Hartinfarct
De NHG-Standaard Beleid na een doorgemaakt myocardinfarct noemt een onderzoek bij 258 patiënten die een hartinfarct hadden doorgemaakt zonder ernstige complicaties, comorbiditeit of lichamelijke handicaps (leeftijd jonger dan 70 jaar, 85% man).2 Drie weken na het infarct had ruim 50% van de patiënten seksuele activiteit en activiteiten buitenshuis hervat. Seksuele problemen na een hartinfarct komen zowel bij mannen als bij vrouwen voor. Naast angst voor een nieuw hartinfarct of plotselinge hartdood tijdens gemeenschap melden patiënten een verminderde seksuele behoefte en toename van erectieproblemen. Vroeger dacht men dat sommige seksuele posities het hart meer zouden belasten. Onderzoek heeft echter laten zien dat bloeddruk en hartslag niet verschillend zijn bij het aannemen van verschillende houdingen. Wél nemen bloeddruk en hartslag toe als het paar voor hen niet gewone houdingen aanneemt. Je beste advies aan patiënten is dus dat zij hun bekende seksuele patroon gaan oppakken in een houding die voor hen op dit moment het meest comfortabel is. Bij mannen kan de erectiele disfunctie behalve door vaatproblemen en medicatie ook door angst en onzekerheid optreden. Voorlichting door een verpleegkundige blijkt patiënten meer zelfvertrouwen te geven om weer aan seks te beginnen. Er is prima Nederlands schriftelijk voorlichtingsmateriaal dat je gesprek goed kan ondersteunen (zie kader 2).
Na een hartoperatie
Patiënten beginnen na een hartoperatie in het algemeen wat later aan seks dan na een hartinfarct. Meestal duurt dat drie tot zes weken na de operatie. Als de wonden genezen zijn, is alles ook weer mogelijk. Vooral vrouwen klagen over blijvende klachten van hun operatiewond, zoals pijn uitstralend naar de borsten en een verminderde gevoeligheid van de borstkas. Je kunt een vrouw dan adviseren een houding aan te nemen waarbij ze minder druk op de borstkas heeft, een steunende bh aan te doen of een pijnstiller te slikken.
Hartfalen
Over de seksuele activiteit van patiënten met hartfalen is weinig bekend. Ze hebben vaak al een matige conditie. Voor hen is het belangrijk om de lichamelijke activiteiten geleidelijk op te bouwen en dus ook voorzichtig aan seks te beginnen. Besteed bijvoorbeeld aandacht aan de intimiteit van aanraken, knuffelen en zoenen. Voor patiënten in de hogere NYHA-klassen is er mogelijk sprake van een groter risico tijdens seks.3 De algemene adviezen zijn voor hen dezelfde als voor patiënten na een hartinfarct.
Tips voor patiënten met hartproblemen en hun partners
Aan patiënten en hun partners kun je een paar specifieke en een groot aantal algemene tips geven.
- Bespreek dat de kans dat je patiënt een hartinfarct krijgt tijdens de seks, erg klein is.
- Bespreek de zorgen van de partner: de eigen angst en de neiging tot overbescherming.
- Bespreek de hoeveelheid lichamelijke energie die nodig is voor seks.
- Denk aan schriftelijk voorlichtingmateriaal (zie kader 2).
- Voorafgaande aan de seks kan je patiënt nitroglycerine sublinguaal nemen als er tijdens eerdere seks klachten zijn opgetreden van angina pectoris.
- Bij een pijnlijke borstwond kan je patiënt een pijnstiller nemen twee uur voor de seks.
- Adviseer om niet seksueel actief te zijn in situaties die al belastend zijn voor het hart: bij vermoeidheid, binnen drie uur na een zware maaltijd, na het drinken van alcohol, in een zeer warme of koude omgeving, of als iemand erg geëmotioneerd is.
- Bespreek de mogelijkheid van seks zonder geslachtsgemeenschap: knuffelen, massage, gebruik van hulpmiddelen.
- Een erectieverbeterend medicijn is alleen mogelijk als de man geen nitraten gebruikt.
- Bij de wens van geslachtsgemeenschap: kies een houding die minder vermoeiend is, bijvoorbeeld in zijligging. De partner kan de meest belastende positie aannemen.
- Bespreek met je patiënt dat als deze klachten bemerkt van angina pectoris, benauwdheid, zware vermoeidheid of een onregelmatige hartslag, het belangrijk is dat hij dit aan jou of aan de huisarts laat weten.
Seks blijkt dus ook voor veel van je patiënten met hartproblemen prima mogelijk. Een deskundige praktijkondersteuner met hart voor de zaak kan hen veel vertrouwen geven om weer hun oude seksuele relatie op te pakken.
Casus
Jan de Boer, 52 jaar, komt samen met zijn vrouw Ria op je spreekuur voor zijn diabetescontrole. Je hebt hem bijna een half jaar niet gezien. Vijf maanden geleden heeft hij een hartinfarct gehad. Dit heeft veel indruk gemaakt op Jan en zijn vrouw. Zijn medicatie is uitgebreid met vier nieuwe middelen: metoprolol, simvastatine, carbasalaatcalcium en nitroglycerine zo nodig. Hij heeft zijn werk inmiddels weer volledig opgepakt. Ria heeft het er nog steeds moeilijk mee en blijft zeer bezorgd. Als hij ergens naartoe gaat, blijft zij onrustig en nerveus tot hij weer thuis is. De werkzaamheden in de tuin doet zij nu liever zelf dan dat zij het aan Jan vraagt. Van vrijen is het nog niet gekomen. Jan voelt de behoefte wel weer maar iedere keer als hij initiatief neemt, ontwijkt Ria hem. Ria reageert hierop door te vertellen dat zij bang is dat Jan last van zijn hart zal krijgen tijdens het vrijen. Je vertelt Jan en Ria dat dit een veelvoorkomende angst is na een hartinfarct. Tevens vertel je dat het bekend is dat de fysieke inspanning van seks vergelijkbaar is met twintig minuten wandelen of twee trappen oplopen. Je bespreekt met Jan en Ria de mogelijkheid om rustig en stapsgewijs het vrijen weer op te pakken. Zij zouden in eerste instantie kunnen beginnen met knuffelen, strelen en zoenen. Zo kan vooral Ria ervaren dat het samen vrijen nog steeds tot de mogelijkheden behoort en kunnen zij rustig het vrijen verder uitbreiden.
Kader 2 Brochure voor patiënten met hartproblemen
De brochure ‘Hart en lust’, een uitgave van De Hart&Vaatgroep, legt op een prima manier uit wat patiënten kunnen ervaren als ze weer aan seks beginnen na een hartprobleem.
- www.hartenvaatgroep.nl (> Dagelijks leven > Relatie en gezin > Intimiteit en seksualiteit > Hart_en_lust.pdf).
Bladnaam:
Tijdschrift voor praktijkondersteuning 2011, nummer 3
Literatuurverwijzingen:
