In een eerder artikel over polyfarmacie in dit tijdschrift bespraken we al dat therapietrouw vooral bij patiënten die veel medicijnen gebruiken nog wel eens te wensen overlaat.1 Als je bij patiënten die dagelijks meerdere medicijnen moeten gebruiken op huisbezoek gaat, zie je in een la, het keukenkastje of een plastic zak soms tientallen doosjes en potjes. Het is verbazend dat patiënten dan nog weten welke medicijnen wanneer ingenomen moeten worden. Sommige patiënten hebben zelf oplossingen bedacht; alle doosjes keurig op een rijtje, een lijstje waarop ze inname kunnen afvinken of een kalender met kruisjes. Vaak blijft het echter onduidelijk hoe therapietrouw de patiënt nu uiteindelijk is.
Therapietrouw neemt soms af
Vooral als mensen wat vergeetachtiger worden of visusproblemen hebben, neemt de therapietrouw af. Oudere mensen krijgen geneesmiddelverpakkingen vaak ook minder goed open omdat ze minder kracht in hun handen hebben of minder goed kunnen coördineren. Al met al is op de juiste manier innemen van medicijnen vooral voor ouderen elke dag weer een enorme toer. Een hulpmiddel als een doseerdoos of een baxterverpakking kan dan nuttig zijn. Een doseerdoos is een plastic doos met voor iedere dag een laatje met een of meerdere vakjes. Er zijn dag– en weekdozen. Weekdozen kunnen soms per vier in een houder worden geplaatst. Er zijn ook doseerdozen die een elektronisch signaal afgeven om te waarschuwen dat er een tablet ingenomen dient te worden. Het nadeel van deze dozen is dat ze duur zijn. Ook zijn ze nog niet in weekvorm beschikbaar en het instellen is niet makkelijk. Een baxterverpakking (genoemd naar de geneesmiddelenfabrikant Baxter) is een rol doorzichtig plastic met dichtgesealde vakjes met opdruk. De opdruk vermeldt per vak de dag, de tijd van inname en de inhoud, en ook welke medicijnen van welke sterkte zijn ingesloten. Dit jaar komt ook een doos voor een baxterrol op de markt die een signaal afgeeft als weer een tablet ingenomen moet worden. Vermoedelijk moet de apotheek die instellen. Patiënten kunnen zich ook aanmelden bij een commerciële sms-service die een smsje stuurt als het tijd is weer een medicijn in te nemen. Hiervoor moeten patiënten een aansluitvergoeding en een bedrag per sms betalen.
Doseerdoos: overzichtelijk en flexibel
Een groot voordeel van de doseerdozen is de overzichtelijkheid en de flexibiliteit. Speciaal in de instelfase van bijvoorbeeld hypertensie of diabetes is aanpassing van de medicatie nogal eens nodig. Dat kan gemakkelijk met doseerdozen. Tussentijds wijzigen is ook mogelijk, bijvoorbeeld een diureticum tijdelijk minderen bij diarree. Hiervoor is wel steeds de hulp van iemand nodig die de verschillende tabletten uit elkaar kan houden. De patiënt zal dit niet altijd zelf kunnen. Bij twijfel kan de patiënt beter de hele serie wegdoen en opnieuw uitvullen met de aanpassing. Een voordeel is ook dat eenvoudig tabletten toegevoegd kunnen worden. Als de patiënt bijvoorbeeld een urineweginfectie blijkt te hebben, kan de kuur in de doseerdoos worden toegevoegd. Nadeel is dat iemand de doseerdoos moet vullen. Dit zit niet in het takenpakket van de thuiszorg. De patiënt moet het dus zelf doen of kan een kennis/huisgenoot vragen. Hierdoor is er kans op fouten. De huisarts, praktijkondersteuner of praktijkassistente zal niet altijd de tijd hebben om doseerdozen te vullen. De apotheek waarschijnlijk wel, maar dan moet de patiënt twee dozen aanschaffen die afwisselend gevuld kunnen worden. De goedkoopste doseerdozen zijn te koop bij grote winkelketens (circa 5 euro). De apotheek geeft de voorkeur aan een betere kwaliteit (bijvoorbeeld de dozen Medi 7 van circa 18 euro). De zorgverzekeraar vergoedt geen doseerdozen. Een ander nadeel van de doseerdozen is dat het vullen ervan beduidend meer werk is dan machinaal baxterrollen laten vullen. De apotheek zal dan ook vaak de voorkeur geven aan een baxterrol. Bovendien zijn vergissingen bij het vullen niet geheel uit te sluiten. Daarnaast kunnen onhandige patiënten ook een laatje laten omvallen.
Baxter: alles in zakjes
De baxter is een plastic rol met zakjes die geautomatiseerd worden uitgevuld door een aantal gespecialiseerde apotheken. Sommige apotheken maken zelf baxterrollen, maar veelal loopt dit via een aantal grote baxterapotheken die uitleveren aan de eigen apotheek van de patiënt. De rollen worden dan meest per maand gevuld en per week of langer uitgeleverd aan de patiënt. De zakjes van de baxter kunnen verschillen, bij unitdose is er een medicijn per zakje, bij combidose zit in elk zakje een of meer tabletten van hetzelfde medicijn en bij multidose zitten er in elk zakje alle tabletten die op een moment ingenomen moeten worden. Multidose wordt het meest gebruikt. Voordeel van de baxter is dat de patiënt van de opdruk kan lezen wanneer hij welke medicijnen moet nemen. De kans op fouten is daardoor klein. Baxterrollen zijn een uitkomst voor patiënten die wel eens vergeten hun medicijnen in te nemen, maar bij correct innemen van hun medicijnen goed zijn ingesteld. Een belangrijk nadeel is dat tussentijdse wijzigingen niet direct door te voeren zijn. Een diureticum tijdelijk minderen om bijvoorbeeld bij een bejaarde met diarree uitdroging te voorkomen, kan dan lastig zijn. Meestal kan de patiënt dit niet zelf omdat die niet weet of niet kan zien welke tablet nu uit de baxterrol verwijderd moet worden. In voorkomende gevallen moet de patiënt de apotheek, de praktijkondersteuner of de huisarts vragen de tabletten uit de baxter te halen. Moet de patiënt kortdurend een stootkuur prednison of antibioticakuur gebruiken, dan is toevoegen in de baxter niet direct mogelijk en zit de patiënt toch nog met extra doosjes. Een ander nadeel is dat een aantal van de grote baxterapotheken geen halve tabletten in de rollen doen, zodat patiënten soms toch nog een doosje naast de rol hebben waaruit zij een half tabletje moeten nemen. Zo’n halve tablet toevoegen is in de praktijk wel mogelijk, maar is arbeidsintensiever voor de baxterapotheek. En stel dat je in het kader van de bevordering van de therapietrouw bijvoorbeeld 2 tabletten metoprolol SR van 100 mg wil vervangen door 1 tablet 200 mg SR, dan blijkt dat de apotheek deze niet in de baxter kan verwerken omdat de 200 mg tablet te groot is. Daarnaast is het voor sommige patiënten lastig om de baxterzakjes te openen, bijvoorbeeld patiënten met problemen met de fijne motoriek of met weinig kracht in de handen (reumapatiënten). Wijzigingen in therapie kunnen in het algemeen pas verwerkt worden bij de aanmaak van een nieuwe baxterrol. Op zijn vroegst dus na een aantal dagen en bij een maandbereiding soms pas na een maand. Herhalingsrecepten voor doseerdozen en baxters worden vaak geautomatiseerd en op een door de arts te ondertekenen lijst aangevraagd door de apotheek. Let bij de controle van de lijst erop of recente wijzigingen wel doorgevoerd zijn en of in het HIS bij de betrokken patiënt wel het actuele geneesmiddelengebruik is vermeld. De waarschuwingen voor interacties en contra-indicaties in het HIS werken alleen goed als de actuele medicatie ook is ingevoerd. Ook bij het starten van nieuwe medicatie voor een baxter is extra oplettendheid geboden. De eerste maal wordt vaak voor korte tijd afgeleverd of voorgeschreven om het effect te beoordelen. Bij die controle op effect is het nodig een nieuw recept uit te schrijven, omdat anders het nieuwe medicijn weer gestaakt wordt door de apotheek, die immers maar voor korte tijd een recept gekregen heeft. Voor de apotheek werkt het het makkelijkst als zij een medicatielijst voor de patiënt kunnen laten tekenen door de huisarts. In de huisartsenpraktijk vraagt het extra aandacht om de actuele medicatie bij te houden.
Wie komen in aanmerking voor een doseerdoos of baxter?
Voor mensen die medicatie vergeten te nemen of niet goed kunnen onthouden of ze hun dagdosis al genomen hebben, zijn doseerdozen of baxters een bruikbaar hulpmiddel. Dus niet alleen voor polyfarmaciepatiënten, maar ook voor patiënten waarbij tijdige inname van medicatie essentieel is. Bijvoorbeeld voor patiënten met een bipolaire stoornis die dagelijks lithium moeten innemen, liefst op dezelfde tijd. Vraag bij controles na of de patiënt het makkelijk vindt zijn medicatie te nemen. Maak duidelijk dat je goed begrijpt dat het voor veel mensen erg lastig kan zijn altijd volgens voorschrift medicijnen in te nemen en dat vergeten of te laat innemen veel voorkomt. Vertel dat er hulpmiddelen beschikbaar zijn om te helpen de juiste medicijnen in te nemen.
Adviezen voor de praktijk
Vraag bij polyfarmacie na hoe het staat met de therapietrouw. Leg eens een huisbezoek af om bij de patiënt thuis te kijken hoe hij/zij omgaat met medicijnen. Adviseer zo nodig een doseerdoos, als de patiënt of een huisgenoot deze zelf kan vullen. Een doseerdoos is te prefereren als een patiënt nog in de instelfase verkeert wat betreft zijn medicatie, of als medicatie vaak moet worden aangepast. Adviseer in overleg met de apotheek een baxter bij stabiel ingestelde patiënten waarbij weinig veranderingen in doseerschema’s te verwachten zijn. Noteer zorgvuldig de herhaalmedicatie in het dossier van de patiënt en overleg met de assistentes in de praktijk waar je werkt hoe ze de herhaalmedicatie bijhouden. Overleg met je huisarts of er afspraken over de herhaalmedicatie met de apotheek bestaan. Vraag bijvoorbeeld of de apotheek iedere drie maanden en bij tussentijdse wijzigingen in (specialistische) medicatie een bericht stuurt over welke medicatie in de baxterrol is opgenomen.
Bladnaam:
Tijdschrift voor praktijkondersteuning 2010, nummer 2
Literatuurverwijzingen:
